Bir zamanlar sadece devletlerin ve derin uzay mühendisliği bilgisine sahip şirketlerin tekelinde olan uzay sektörü, son beş yıldır köklü bir değişim yaşıyor. Genelci risk sermayesi (VC) firmaları bile artık 'roket bilimi' detaylarına takılmadan uzay girişimlerine yatırım yapıyor. Bu dönüşüm, uzayın sadece keşif alanı olmaktan çıkıp, günlük hayatımızın bir parçası haline gelme potansiyelinin giderek arttığını gösteriyor. Benzer bir dönüşüm, yıllardır 'hep 10 yıl uzakta' esprilerine konu olan nükleer füzyon enerjisi sektöründe de yaşanıyor. Yapay zeka, süper bilgisayarlar ve yüksek sıcaklık süper iletkenlerindeki gelişmelerle birlikte, güneşin gücünü dünyada kopyalama vaadi, artık milyarlarca dolarlık özel sermayenin akın ettiği somut bir gerçekliğe doğru ilerliyor. Bu geniş çaplı derin teknoloji yatırım iştahı, sadece batı pazarlarıyla sınırlı kalmayıp, yakın zamanda ABD ve Hindistan'dan sekiz önde gelen risk sermayesi ve özel sermaye firmasının, Hindistan'ın derin teknoloji startup ekosistemini güçlendirmek ve iki ülke arasındaki teknoloji bağlarını pekiştirmek amacıyla Hindistan Derin Teknoloji Yatırım İttifakı'nı kurarak önümüzdeki on yıl içinde 1 milyar doların üzerinde yatırım taahhüdünde bulunmasıyla da somutlaştı. Bu ittifak, yapay zeka, yarı iletkenler, uzay teknolojileri, kuantum bilişim, robotik, biyoteknoloji, enerji ve iklim teknolojileri gibi kritik alanlara odaklanıyor.

Bu kapsamda, enerji ve iklim teknolojileri alanındaki derin teknoloji yatırımlarının önemli bir örneği olarak, Hindistan merkezli Offgrid Energy Labs dikkat çekiyor. Yedi yıllık Ar-Ge çalışmaları sonucunda geliştirilen tescilli çinko-bromin bazlı batarya sistemi ZincGel, enerji depolama pazarında lityum-iyon bataryalara daha güvenli, daha dayanıklı ve daha erişilebilir bir alternatif sunuyor. Su bazlı elektroliti sayesinde yangın riskini minimuma indiren ve geleneksel lityum bataryaların iki katı kadar ömre sahip olan ZincGel, aynı zamanda depolama maliyetini önemli ölçüde düşürerek lityumun %80-90 enerji verimliliğini vaat ediyor. Yaygın olarak bulunan malzemelerle üretilmesi, tedarik zinciri kısıtlamalarını hafifletirken, Hindistan'ın 2030'a kadar 500 gigawatt fosil dışı enerji ve 2031-32'ye kadar 236 gigawatt-saat batarya depolama kapasitesi hedeflerine ulaşmasında kritik bir rol oynayabilir. Şirket, bu yenilikçi teknolojiyi ticarileştirmek amacıyla Seri A finansman turunda 15 milyon dolar yatırım alarak dikkatleri üzerine çekti. Bu önemli derin teknoloji batarya alternatifine dair daha fazla bilgi edinmek için Offgrid Energy Labs ZincGel Lityum Alternatifi Batarya Yatırımı haberimize göz atabilirsiniz.

Seven Seven Six kurucu ortağı Katelin Holloway, beş yıl önceki ilk uzay yatırımını 'gerçek bir ay atışı' olarak tanımlıyor. Kendisi ve ekibi, yeniden kullanılabilir fırlatma teknolojileri sunan Stoke Space şirketinin detaylarını tam olarak anlamadıklarını itiraf etse de, bu alana yatırım yapmaktan çekinmedi. Holloway, o zamandan beri, ay yüzeyinden Helyum-3 çıkarıp kuantum bilişim ve tıbbi görüntüleme gibi alanlar için Dünya'ya satmayı planlayan Interlune gibi şirketlere de yatırım yaptı. Holloway'in bu yolculuğu, havacılık mühendisliği derecesine sahip olmayan VC'lerin bile uzay start-up'larına giderek daha fazla ilgi gösterdiği geniş bir trendi yansıtıyor.

Uzay Yatırımlarındaki Bu Yükselişi Tetikleyen Faktörler Neler?

Bu çarpıcı değişimin ardında birçok güçlü sebep yatıyor:

• Azalan Fırlatma Maliyetleri: SpaceX gibi şirketlerin yenilikleri sayesinde fırlatma maliyetleri önemli ölçüde düştü. Bu durum, uzayı sadece büyük bütçeli devlet kurumlarına değil, uygulama odaklı iş modellerine sahip girişimcilere de erişilebilir kıldı. Artık VC'ler, iklim izleme, istihbarat toplama ve iletişim gibi alanlarda uzay tabanlı veri ve altyapı kullanan start-up'lara yöneliyor.
• Jeopolitik Gerilimler ve Savunma Sanayii: Küresel jeopolitik dinamikler, özellikle Çin'in hızla ilerleyen uzay kabiliyetleri, ABD'nin bu alandaki yatırımlarını artırıyor. ABD hükümetinin güvenilir bir müşteri tabanı sunması, savunma odaklı uzay girişimlerini VC'ler için cazip hale getiriyor. Savunma Bakanı Pete Hegseth'in 'gelecek savaş alanının uzay alanı olacağı' yönündeki ifadeleri, bu stratejik önemi vurguluyor.
• Yapay Zekâ ve Veri Analizi: Uzaydan elde edilen verilerin yapay zeka ile analizi, yeni uygulama alanları yaratıyor. Örneğin, Google ve Earth Fire Alliance ortaklığı Fire Sat, yörüngeden orman yangınlarını tespit etmek için uydular geliştiriyor. Planet Labs'ın Anthropic ile işbirliği de Dünya gözlem verilerini analiz etmek için AI'dan yararlanıyor. Bu alandaki küresel yatırım iştahının bir göstergesi olarak, Hindistan'ın en varlıklı iş insanlarından Mukesh Ambani de, yeni kurulan Reliance Intelligence çatısı altında, ülkenin ulusal yapay zeka omurgasını oluşturmak üzere Google Cloud ve Meta gibi teknoloji devleriyle stratejik iş birliklerine imza atarak ülkenin dijital geleceğine yönelik devasa bir yatırım taahhüdünde bulundu.
• Kısalan Geri Dönüş Süreleri: Geleneksel uzay şirketleri on yıllar süren geri dönüş süreleri gerektirirken, modern VC'ler 10 yıllık fon vadeleri içinde likidite sağlamayı hedefliyor. Bu iddialı zaman çizelgesi, kamu piyasalarının yeni uzay şirketlerine olan ilgisiyle destekleniyor.

Rakamlarla Uzay Yatırımları

Geleceğin Enerjisi: Milyar Dolarlık Füzyon Enerjisi Yarışı

2022 yılının sonlarında bir ABD Enerji Bakanlığı laboratuvarının füzyon reaksiyonundan harcanan enerjiden daha fazlasını üretmeyi başararak 'bilimsel başa baş' noktasına ulaşması, bu alandaki yatırım iştahını önemli ölçüde kabarttı. Şimdi ise özel girişimler, ticari füzyon santrallerini hayata geçirmek için kıyasıya bir yarış içinde ve bu yarışa milyarlarca dolarlık sermaye akıyor. Bu heyecan verici alandaki lider girişimler ve onların hedefleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için füzyon enerjisi yarışı başlıklı makalemize göz atabilirsiniz. İşte bu yarışın önde gelen bazı oyuncuları:

• Commonwealth Fusion Systems (CFS): Yaklaşık 3 milyar dolar yatırım toplayan CFS, MIT iş birliğiyle tokamak reaktörü geliştiriyor ve SPARC adını verdiği santralini 2026 sonu/2027 başında faaliyete geçirmeyi hedefliyor. Ticari santralleri ARC'nin üreteceği elektriğin yarısını şimdiden Google'a satmak için anlaşmış durumda.
• Helion: 1 milyar doların üzerinde yatırım alan Helion, 2028 gibi yakın bir tarihte elektrik üretmeyi planlıyor ve ilk müşterisi teknoloji devi Microsoft. Şirket, füzyon reaksiyonundan ortaya çıkan enerjiyi doğrudan elektriğe dönüştüren yenilikçi bir teknoloji kullanıyor.
• TAE Technologies: 1998'de kurulan ve 1.79 milyar dolar yatırım toplayan TAE, Google ve Chevron gibi devlerin desteğiyle plazmayı daha uzun süre stabil tutmayı hedefleyen özgün bir reaktör tasarımı üzerinde çalışıyor.

Uzmanlık Tanımının Genişlemesi ve Operasyonel Yetkinlik

Katelin Holloway'in devlet okulu öğretmenliğinden Pixar senaryo süpervizörlüğüne, oradan Reddit'in İnsan ve Kültür Başkan Yardımcılığı'na ve nihayetinde risk sermayeciliğine uzanan geçmişi, uzay şirketlerinin aslında daha geniş bir beceri setine ihtiyaç duyduğunu gösteriyor. Holloway, Helyum-3 madenciliği fiziği konusunda kendini küçümsese de, güçlü operasyonel yeteneklerini ortaya koyuyor. Onun için, 'Sonuçta bir şirket, şirkettir. İnsanları zorlu bir şeyler inşa etmek için bir araya getiriyorsanız, güçlü şirketler inşa etme geçmişi olan birine ihtiyacınız var.' Bu bakış açısı, yatırımcılar arasında teknik uzmanlıktan ziyade ticari ve operasyonel vizyonun öncelik kazandığını gösteriyor.

Eleştirel Bakış: Riskler ve Gelecek

Uzay ekonomisi, büyük ölçekte hala tam olarak test edilmemiş bir alan. Birçok iddialı girişim, geleneksel yazılım start-up'larının karşılaşmadığı teknik ve düzenleyici engellerle yüzleşmek zorunda. Benzer şekilde, füzyon enerjisi de "bilimsel başa baş" noktasını aşsa da, "ticari başa baş" noktasına ulaşma mücadelesi veriyor. Bu mühendislik zorlukları devasa boyutlarda ve yolculuk engebeli olabilir. Özellikle yapay zeka odaklı derin teknoloji girişimleri için, **MIT'nin NANDA girişimi tarafından yayımlanan bir rapora göre şirketlerdeki üretken yapay zeka pilot projelerinin %95'inin başarısızlıkla sonuçlanması gibi istatistikler, bu alandaki zorlukların boyutunu gözler önüne seriyor. Yapay zeka modellerinin 'halüsinasyon' olarak bilinen yanlış bilgi üretme eğilimi, şeffaflık eksikliği ve dolaylı 'prompt-injection' saldırıları gibi yeni güvenlik riskleri, bu başarısızlıklarda önemli rol oynuyor.** Örneğin, uzayda halka arz sonrası Voyager örneğinde görüldüğü gibi piyasaların tepkisi dalgalı olabilirken, füzyon alanında Jeff Bezos destekli General Fusion'ın nakit sıkıntısı yaşayarak personelinin %25'ini işten çıkarması ve First Light'ın reaktör inşa hedefinden vazgeçerek teknoloji tedarikçisi olma yoluna gitmesi gibi zorluklar yaşanabiliyor. Ancak bu risklere rağmen, genelci VC'lerin bu tür 'deep tech' sektörlerine akın etmesi, hem uzayın hem de füzyonun artık özel bir niş olmaktan çıkıp, operasyonel bilgi birikimi olan herkesin potansiyel gördüğü, ana akım sektörlere dönüştüğünü işaret ediyor.

Daha ucuz fırlatmalar, savunma harcamaları, yapay zeka uygulamaları ve sıkıştırılmış yatırım geri dönüş süreleri gibi birleşen tüm bu güçler, uzaya kimin yatırım yapabileceğini yeniden şekillendiriyor. Bu değişim, uzayın geleceğini ve insanlığın bu sınırsız alandaki varlığını önemli ölçüde etkileyecek gibi görünüyor.

Kaynak: TechCrunch - Uzay Yatırımları Ana Akıma Kayıyor: VC'ler Artık Roket Bilimcisi Aramıyor